I ja pierwszy raz zobaczyłem te prelekcje, kiedy byłem na drugim roku studiów. Studiowałem prawo i na tym etapie nie wiedziałem, co chcę robić w życiu. Wiedziałem na pewno, że nie chcę zostać prawnikiem. Studia bardzo mnie przygnębiały i zastanawiałem się, co innego mogłoby dać mi poczucie spełnienia i satysfakcji.

Zacząłem rozmyślać, że być może sam założę wydawnictwo i wydam książkę Kena Robinsona w Polsce. Ale bardzo się wahałem i pomyślałem sobie Ken Robinson w tej prelekcji: Czy szkoły zabijają kreatywność? Mówi takie zdanie, że:

Być może tę historię słyszeliście, być może znacie tę osobę. Ona jest choreografem i jest autorką choreografii do jednych z najbardziej znanych przedstawień wystawianych w wielu krajach świata, m.in. do Kotów i Upióru w operze. Robinson przeprowadził wywiad z Gillian Lynne i ona opowiadała mu, że kiedy była w szkole, to była zupełnie beznadziejna.

Robinson pisał w nim, że edukacja dzisiaj nie zapewnia dzieciom takiej wiedzy i umiejętności, jakich potrzebują w XXI wieku i potrzebujemy radykalnych zmian w edukacji. Za swoją pracę Robinson dostał od królowej Elżbiety II tytuł szlachecki. On swoją pracą starał się pokazać, że systemy edukacji, które dziś mamy i które na całym świecie są bardzo podobne, on w książkach, w swoich wykładach, które dawał na całym świecie, pokazywał, że o ile szkoły w różnych krajach być może się różnią, to pod względem swoich podstawowych założeń są bardzo podobne na całym świecie.

Natomiast według Robinsona my ciągle bardzo często wierzymy w tą starą opowieść o edukacji, że jeżeli dziecko będzie miało dobre oceny w szkole, to dobrze egzaminy, dostanie się na dobre studia, jeżeli dostanie się na dobre studia i skończy je z dobrym wynikiem, to będzie miało dobrą pracę, dom, samochód, rodzinę, dzieci i psa. Dziś dobrze wiemy, że to już nie jest prawda, że to jest nieaktualne. Dziś ludzie po studiach z wyższym wykształceniem mają trudności w znalezieniu pracy i mają je coraz częściej i jest to coraz powszechniejsze.

Robinson mówi Rock and Roll to nie była rządowa inicjatywa, że edukacja zmieni się od dołu. Zmieni się wtedy, kiedy rodzice, nauczyciele, uczniowie, dyrektorzy szkół i wszyscy, którzy są zaangażowani w edukację, wezmą sprawy w swoje ręce i zaczną zmieniać szkoły. I to już się dzieje, i to dzieje się na całym świecie.

Robinson swoją największą książkę o edukacji, taką, w której podsumowuje te swoje poglądy na temat edukacji zatytułował: Kreatywne szkoły. Oddolna rewolucja, która zmienia edukację. On chciał w niej pokazać, że już dziś w ramach takich systemów, jakie mamy na całym świecie, ludzie zapewniają lepszą edukację dla dzieci i dzieje się to także w Polsce.

Zachęcał nas wszystkich, właśnie wszystkich zaangażowanych w jakikolwiek sposób w edukację do tego, żeby brać tę edukację w swoje ręce. Bo jeżeli wystarczająco dużo ludzi to zrobi, to zmiana nastąpi. Polski neurobiolog Marek Kaczmarczyk, który popularyzuje wiedzę o neurobiologii, o uczeniu się, o pracy mózgu.

On był także nauczycielem przez 20 lat i o zmianie w edukacji mówi w ten sposób, że edukacja zmieni się tak jak każdy inny system, że tak, jak inny organizm. Zmiana ewolucyjna zachodzi wtedy, kiedy presja środowiska jest wystarczająco silna, kiedy presja otoczenia na edukację będzie wystarczająco silna, to nastąpi zmiana, ale do tego czasu, to jest w naszych rękach i edukacja domowa jest sposobem na to, żeby wziąć edukację dzieci w swoje ręce. Dziś w edukacji domowej uczy się blisko 40 tysięcy dzieci. Ta liczba gwałtownie rośnie. Jest coraz więcej rodziców i coraz więcej uczniów, którzy chcą wziąć to w swoje ręce.

To jest francuz, który nigdy nie chodził do szkoły. Został profesjonalnym gitarzystą, lutnikiem, dziennikarzem i redaktorem naczelnym magazynu muzycznego. Dziś jest także albo przede wszystkim autorem książek o rodzicielstwie, o dzieciństwie, o uczeniu się i prelegentem. Jego książki są przetłumaczone na blisko 10 języków.

Badania neurobiologów

Hüther podaje przykład, że jakiś czas temu naukowcy zorientowali się na początku lat dwutysięcznych, że u młodzieży rozwija się obszar mózgu odpowiedzialny za pracę kciuka.

Było to, jak się szybko zorientowano, spowodowane intensywnym pisaniem SMS ów na telefonach, jakie wtedy funkcjonowały. No więc naukowcy doszli do wniosku, że skoro dzięki intensywnemu pisaniu SMS ów i korzystaniu z telefonu rozwija się obszar w mózgu odpowiedzialny za ruchy kciuka, to znaczy, że mózg jest jak mięsień, że rozwija się w tych obszarach, w których jest intensywnie używany.

No więc zaczęto robić kolejne badania. Bo skoro tak, to jeżeli będziemy intensywnie używać mózgu w obszarze matematyki i to części mózgu odpowiedzialne za operacje matematyczne będą się rozwijać. No ale po kolejnych doświadczeniach okazało się, że rezultaty nie są takie, jak oczekiwano, że to, co świetnie się sprawdza w przypadku pisania SMS ów, nie sprawdza się dla uczenia się matematyki.

I naukowcy zaczęli zastanawiać się, dlaczego Gerard Hüther w swoich książkach mówi, że kluczem są emocje, że emocje są nawozem dla mózgu, że mózg rozwija się w tych obszarach, w których używamy go z entuzjazmem. André Stern jedną ze swoich książek zatytułował Entuzjaści i w tej książce tą książkę opiera właśnie na tej myśli, że uczymy się wtedy, kiedy coś nas interesuje, kiedy coś nas budzi nasz entuzjazm, kiedy budzi nasze emocje. I mówi o tym, że z perspektywy ewolucyjnej nasz mózg nie powstał po to, żeby nabywać informacje, żeby je zapamiętywać. Nasz mózg został stworzony do rozwiązywania problemów.

Marek Kaczmarek mówi, że nazywa naszą współczesną szkołę transmisyjną. Mówi, że tam odbywa się transmisja wiedzy: nauczyciel coś wie i przekazuje to uczniom. Ale w okolicznościach, w których uczniowie często pytają, ale po co nam to jest? Ale do czego nam się to ma przydać? I to jest bardzo zasadne pytanie, bo z powodu tego, że oni nie wiedzą i nie czują tego, to bardzo szybko tych informacji zapominają. Mogą. I wszyscy znamy to ze swojego doświadczenia. Możemy opanować materiał do egzaminu, ale jeżeli ta informacja nie jest nam przydatna, to bardzo szybko jej zapomnimy.

Polski neurobiolog Marek Kaczmarzyk daje na to prosty przykład i ja teraz powiem go w jeszcze większym uproszczeniu, jeżeli w pierwotnej społeczności, w społeczności pierwotnych ludzi, społeczności zbieracko-łowieckiej był jakiś problem np. znaleziono nowy owoc i nie było wiadomo jak go otworzyć, bo miał twardą skorupę. I jeden z członków tej społeczności znalazł sposób. Położył owoc na kamieniu i uderzając drugim kamieniem, otworzył skorupę, to zapamiętywał, że w ten sposób da się rozwiązać problem i zapamiętywali to też inni członkowie tej społeczności. I nasz mózg do takich aktywności jest zaprojektowany. I to jest jeden z powodów, dla których neurobiolodzy mówią dzisiaj, że zapominamy 80% tego, czego uczyliśmy się w szkole. Zapominamy właśnie dlatego, że uczyliśmy się tego w sytuacji, w której to nie stanowiło dla nas problemu. W których to, nas, w których to było wyjęte z kontekstu i informacja podana w ten sposób.

Marek Kaczmarek mówi, że nazywa naszą współczesną szkołę transmisyjną. Mówi, że tam odbywa się transmisja wiedzy: nauczyciel coś wie i przekazuje to uczniom. Ale w okolicznościach, w których uczniowie często pytają, ale po co nam to jest? Ale do czego nam się to ma przydać? I to jest bardzo zasadne pytanie, bo z powodu tego, że oni nie wiedzą i nie czują tego, to bardzo szybko tych informacji zapominają. Mogą. I wszyscy znamy to ze swojego doświadczenia. Możemy opanować materiał do egzaminu, ale jeżeli ta informacja nie jest nam przydatna, to bardzo szybko jej zapomnimy.

André Stern mówi, że on zawsze uczył się tylko tego, co go ciekawiło, co budziło jego entuzjazm, co budziło jego emocje i dlatego uczył się skutecznie i trwale. A w jaki sposób się uczył? On często zadaje takie pytanie, co zrobi dziecko, jeżeli zostawimy je w spokoju?

I możemy ująć to w taki sposób, że uczył się przez zabawę, choć on by tego nie powiedział, dlatego, że on mówi, że dla dziecka nie da się rozdzielić nauki od zabawy, że dla dziecka to jest jeden proces. Dobrze, ale w jaki sposób dzieci przez zabawę nauczą się tego, co jest im potrzebne w życiu? Bo o ile możemy sobie wyobrazić, że dzięki zabawie opanują jakieś zdolności manualne albo jakieś proste zagadnienia, to jak nauczą się tej wiedzy, która jest potrzebna na dalszych etapach życia? Chciałem tutaj posłużyć się kilkoma przykładami.

Więc powiedziałem: dobrze, no to dajcie kartkę. Wzięliśmy kartkę i zaczęliśmy liczyć, ile basen ma długości, ile ma szerokości, ile ma głębokości. Obliczyliśmy, ile jest wody w basenie, policzyliśmy i jak to można przełożyć np. na ilość naszych samochodów. Obliczyliśmy też, jak masę tej wody można porównać np. do ilości samochodów, które stoją na jakimś dużym parkingu. A potem, zmierzyliśmy objętość kubeczka. Zaczęliśmy liczyć jak szybko, ile razy w ciągu jednej minuty pan jest w stanie kubeczkiem przelewać wodę, więc nalaliśmy trochę wody do zlewu i syn włączył stoper.

Córka przez minutę przelewała wodę ze zlewu do garnka. Obliczyliśmy, ile takich ruchów można w ciągu minuty wykonać. Wzięliśmy poprawkę na to, że pan będzie to robił cały dzień, więc będzie pracował trochę wolniej. Musieliśmy też wziąć pod uwagę, że pan musi sobie zrobić przerwę, że pracuje przez 5 dni w tygodniu, że musi mieć jakieś urlopy, święta. I na trzeciej kartce obliczeń uzyskaliśmy wynik, że Pan będzie wylewał wodę z basenu kubeczkiem przez mniej więcej 33 lata.

Jestem przekonany, że dzieci mnóstwo się nauczyły z takiej zabawy i gdyby to był pojedynczy przykład, to nie byłoby sensu o nim rozmawiać. Ale takich przykładów jest mnóstwo. Jeżeli macie dzieci, które mają szansę bawić się zupełnie swobodnie, to na pewno na co dzień obserwujecie mnóstwo takich przykładów.

Dzieci zapisywały to wszystko kredą na podjeździe. Potem musieliśmy wziąć wagę, odmierzyć każdemu do kubeczka odpowiednią ilość nawozu i każdy równo rozsypywał nawóz. André Stern tego rodzaju przykładów ze swojego życia i z życia swoich dzieci pokazuje całe mnóstwo. Opowiada o tym, jak on uczył się bawiąc się klockami Lego.

Opowiadał, że przez całe, że bardzo długo marzył, dużo bawił się klockami Lego i bardzo długo marzył o tym, żeby mieć silnik z klocków Lego, żeby móc zbudować samochód. Ale rodziców nie było stać na to, żeby mu ten silnik kupić. André Stern też mocno podkreśla to, że jego rodzice, że to nie było tak, że jego rodzice w pewnym momencie stwierdzili, że mają wszystkie potrzebne warunki do tego, żeby ich dzieci mogły nie chodzić do szkoły, że mają wystarczającą ilość czasu, odpowiednią pracę, odpowiednią ilość pieniędzy i mogą sobie na to pozwolić.

To nigdy tak nie było. Oni podjęli decyzję, że chcą podążać za rytmem i rytuałem swoich dzieci, za ich naturalnym tempem uczenia się, za ich rytmem spania, że nie chcą dzieciom przerywać zabawy. I postanowili, że zrobią wszystko, żeby to było możliwe. I André Stern opowiada, że były momenty, w których było trudno, w których pieniędzy im brakowało i rodziców.

Rodzice nie mogli mu kupić tego silnika. On opowiada, że widział go na witrynie sklepowej i że to był jak jakiś alpejski szczyt, na który trzeba się wspiąć. No ale przyszedł w końcu dzień, że André dostał swój silnik z klocków Lego i teraz zaczął budować swoje auto i chciał policzyć jak szybko to auto będzie się poruszać i żeby to policzyć, dowiedział się, że musi w takim razie znać masę tego auta. Próbując obliczyć prędkość z jakim będzie się poruszał jego samochód dowiedział się czym jest liczba pi.

O optyce uczył się, kiedy wymyślił, że będzie budował swój własny aparat i zbudował swój własny aparat fotograficzny. I ucząc się w ten sposób, ucząc się przez zabawę i rozwiązując swoje problemy uczymy się trwale. André Stern mówi: Nie zapomniałem tego, czego się uczyłem, bo uczyłem się z entuzjazmem. I dzisiaj mogę z pełną świadomością i z pełną odpowiedzialnością powiedzieć, że jego znajomość fizyki czy chemii, czy wielu tak zwanych dziedzin szkolnych jest znacznie bardziej dogłębna niż wielu osób, które miały bardzo dobry na świadectwie maturalnym.

Ken Robinson bardzo mocno podkreślał, że my dziś żyjemy w czasach największej rewolucji w dziejach ludzkości i nie potrafimy powiedzieć, jak zmieni się świat za kilka lat. Nie potrafimy powiedzieć, jakie kompetencje będą dzieciom potrzebne. Mówił, że dzieci, które dziś idą do szkoły, będą przechodziły na emeryturę około roku 2080. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć, w jakim świecie przyjdzie im żyć i jakie kompetencje będą im potrzebne. Nie potrafimy przewidzieć tego, co będzie za 5 lat.

Nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jaka kompetencje, jakie kompetencje, jaka wiedza będzie potrzebna w życiu. Dlatego Robinson tak mocno mówi jako człowiek zaangażowany w edukację publiczną. On mówi szkoła zawodzi według kryteriów, które sama sobie stawia.

I jeżeli Ty też czujesz, że tradycyjna szkoła nie jest najlepszym rozwiązaniem dla Twojego dziecka i dla Twojej rodziny i czujesz, że edukacja domowa mogłaby być rozwiązaniem dla Ciebie, ale nie wiesz, jak zacząć, to najważniejsze w tym wszystkim jest właśnie to, co mówią Ken Robinson, co mówi Marek Kaczmarzyk, co mówi André Stern. Co mówią reformatorzy edukacji, co oni mówią o uczeniu się.

Nie tak dawno wspólnie z André Sternem przygotowaliśmy specjalny kurs dla rodziców, który nazywa się Klucze do edukacji domowej. I w tym kursie chcemy właśnie całą tę wiedzę zebrać. To wszystko, co jako rodzice powinniśmy wiedzieć, żeby zrobić pierwszy krok i sprawdzić, czy edukacja domowa może być drogą dla naszej rodziny.

Zebraliśmy to, co może wam dać dodać pewności, pewności siebie, zaufania sobie i swoim dzieciom. I ten kurs ma też być takim towarzyszem w drodze. Jeżeli już zdecydujecie się na tę drogę, to ten kurs ma pomóc Wam stwarzać te najlepsze warunki do uczenia się dla swoich dzieci i dla całej Waszej rodziny. Bo edukacja domowa to droga dla całej rodziny.

Zebraliśmy to, co może wam dać dodać pewności, pewności siebie, zaufania sobie i swoim dzieciom. I ten kurs ma też być takim towarzyszem w drodze. Jeżeli już zdecydujecie się na tę drogę, to ten kurs ma pomóc Wam stwarzać te najlepsze warunki do uczenia się dla swoich dzieci i dla całej Waszej rodziny. Bo edukacja domowa to droga dla całej rodziny.

W jaki sposób nasze dzieci przygotują się do egzaminów, Jak nabędą kompetencje społeczne, Gdzie znajdą przyjaciół? Jak nauczą się rozwiązywać konflikty? Co będzie, jeżeli zechcą zostać lekarzami, prawnikami albo inżynierami? W jaki sposób my jako rodzice, mamy zorganizować swój czas? I czy będziemy potrafili być nauczycielami dla naszych dzieci? Czy musimy być nauczycielami dla naszych dzieci? I na takie właśnie pytania. Chcemy odpowiadać w tym podcaście.

Już teraz zapraszam Was do kolejnego odcinka. Bardzo dziękuję za wysłuchanie tego i do usłyszenia następnym razem.

Dlatego już teraz zachęcamy Was do słuchania kolejnych odcinków. Zachęcam Was do subskrybowania nas w swojej aplikacji podcastowej i na YouTubie. I zapraszam Was do naszego newslettera, w którym piszemy o książkach, o webinarach, o kursach, o spotkaniach dla rodziców i o nowych odcinkach tego podcastu. O wszystkim tym, co może Wam pomóc w edukacji domowej, w rodzicielstwie, w rozwoju dzieci i nas samych.